Eit nytt verdsbilete – og nye krav til sjøtransporten

Vi har sidan Berlin-murens fall levd i ei roleg tid med ein stadig meir open økonomi, og utan større trugslar mot vår del av verda. Eit regelstyrt og effektivt handelsregime har saman med ei fantastisk teknologisk utvikling, tent Noreg godt og knytt verda tettare saman. No ser det ut som vi har lagt ein lang og fredeleg epoke bak oss.

Vi går inn i ei framtid der endringane i verds- og trugselbiletet skjer raskt. Samstundes er timeglaset i ferd med å renne ut for å unngå uboteleg skade på klima og miljø. Det vi skal møte er utfordrande, og kan verte meir alvorleg enn det vi har opplevd før.

I Kystverket trekk vi ofte fram sjøtransporten si rolle for Noreg, og då at 90% av godset som vert transportert mellom Noreg og utlandet går sjøvegen. I lys av den endra verdssituasjonen, er det kome ei stadig større bevissthet om at dette ikkje berre syner at det er Noreg som er avhengig av sjøtransporten. Det er og at våre strategiske eksportvarer innan metall, kjemiske produkt, olje og gass, er våre allierte sin strategiske import, og at både import og eksport til og frå Noreg må vere både robust og tilpassingsdyktig.

Sjøtransporten sine styrkar – og utfordringar

For oss som arbeider for å leggje til rette for sikker, miljøvenleg og effektiv ferdsel i våre farleier og i norske havområde kvar dag, veit vi at sjøtransporten har ei rekkje styrker som kan bidra til samfunnet, men og nokre utfordringar vi må løyse.

Sjøtransporten er ei robust forsyningslinje, og om lag 80% av næringsmidla som ferdig mat, halvfabrikat og råvarer kjem på kjøl inn til landet vårt. Sjølv under pandemien gjekk denne vareflyten tilnærma som normalt og viser styrken til sjøtransporten. Både under pandemien og i ein normalsituasjon er det i stort få kapasitetsutfordringar sjøvegen.

Samspel med Forsvaret og ny hamneberedskap

Når vi no må handtere eit endra trugselbilete, er det viktig å ta omsyn til utfordringane og sørgje for at sjøtransporten fungerer optimalt. Vi har i dag ein godt tilpassa infrastruktur som gjer at sjøtransporten kan møte vareeigarane sine behov. Noreg sitt næringsliv ligg hovudsakleg langs kysten, og hamner er tilgjengelege og tilpassa deira behov.

Sjølv om infrastrukturen handterer dagens transportmengder, vil vi sjå nye utfordringar om vi både skal ivareta sivile og militære behov. Kystverket er aktive på fleire område for å møte desse utfordringane. Arbeid med å kartleggje funksjonar av nasjonal tryggingsverdi gjennom verdikartlegging av norske hamner er godt i gang. Samstundes arbeider Kystverket tettare med Forsvaret for å få ei betre forståing av deira behov, og vi følgjer opp den nye hamneberedskapsforskrifta for å sikre at vi er godt førebudd på framtidige krav.

I tillegg ser vi at hamneareala, spesielt i byane, er sett under press. Det er naturleg at desse areala er verdifulle for kommunane, og vi ser behovet for å dele sjønære areal med fleire brukarar. Samstundes vil vi bruke våre verkemiddel for å sikre at sjøtransporten har tilstrekkelege areal både for dagens og framtidas behov. Viss ikkje vil vi kunne sjå eit dårlegare sjøtransporttilbod og auka kostnadar for næringslivet. 

Maritim næring – ein nasjonal ressurs i beredskap

Som leiande sjøfartsnasjon har Noreg ei rekkje ressursar tilgjengelege. Den maritime næringa sysselset om lag 90.000 personar, i tillegg til 25.000 på sokkelen. Med ei omsetjing på over 600 milliardar kroner, og ei verdiskaping på meir enn 200 milliardar er dette betydeleg for Noreg. Men vi har også ein stor kapasitet som seglar i nasjonal og internasjonal frakt, og denne kapasiteten kan nyttast om situasjonen gjer det nødvendig. 

Noreg har 1350 norskflagga skip og som er norsk eigd, og det er 840 norskeigde skip som er flagga i utlandet. I nærskipsfarten er det ein betydeleg kapasitet som kan være avgjerande i ein krisesituasjon. I Totalforsvarsåret 2026 må vi inkludere næringa i øving og trening, dei vil vere ei viktig brikke i forsyninga, og etter vår erfaring står det ikkje på viljen til å bidra.

Når dette er sagt, må vi og ta dei grepa vi kan for at dei kan nyttast på ein fleksibel måte. Eit eksempel på dette er at i omstillinga til bruk av alternative drivstofftypar må vi samordne tekniske løysingar og infrastruktur, for å sikre at vi ikkje får unødige barrierar i operativ bruk. 

Grøn omstilling – ei krevjande, men naudsynt reise

Forventningane til grøn omstilling av transportsektoren hadde inntil nyleg byrja å få skikkeleg fotfeste, og fleire tekniske nullutsleppsløysningar er på veg inn. Innan skipsfarten er utfordringa større enn på landjorda, med færre og dyrare løysingar. Samstundes er det lyspunkt, slik som prosjektering av nye elektriske fraktefartøy med mykje lengre rekkevidde enn det vi har sett til no.

I Kystverket skal vi følgje med på utviklinga, og bidra der vi kan. Innan miljøberedskap arbeider vi kontinuerleg med å få oversikt over kva miljøfare endring av drivstoffstypar kan føre til, og korleis vi skal handtere dette. Sjølv om ei sakte teknologisk utvikling til no har vore vår største barriere, må vi erkjenne at fokus på samfunnstryggleik er i ferd med å ta ein stor del av agendaen både internt og eksternt. 

Digitalisering og kunstig intelligens – potensial og risiko

Med knappe ressursar er det utfordrande med fleire store endringar på same tid, men innan grøn omstilling og samfunnstryggleik er det ikkje mogleg å prioritere bort noko. Då må vi arbeide målretta og smart.

Å utnytte teknologiens moglegheiter utan å bli offer for sårbarheita som teknologien fører med seg, er naudsynt for oss i Kystverket. I brukarundersøkinga for 2024 ser vi at det er stor tillit til Kystverket, og mange som set pris på våre digitale tenester. Vi har i dei siste åra hatt ei klar retning på vår digitale satsing, og byggjer eigen digital grunnmur som blir nytta i våre tenester og analysar. Dette gir moglegheiter for å sjå samanhengar som er nyttige både for sjøsikkerheits- og effektiviseringstiltak.

Vi  ser at kunstig intelligens kan opne enda fleire moglegheiter, og Kystverket var tidleg ute med å lage retningsliner for sikker bruk. Dette er noko vi skal fortsetje å teste ut, og sjølv om det kan føre til nokre sårbarheiter, er det ein risiko vi må ta for å kunne nytte eit stadig større potensiale. 

Kunnskap for ei trygg og berekraftig framtid

Kystverket held fram med å gi ut ein årleg publikasjon om status for sjøtransporten. I årets utgåve vil du finne artiklar om samfunnsikkerheit, effektiv framkome, klima og miljø, og innovasjon og tenesteutvikling. Artiklane syner bredda i vårt ansvarsområde og bidragsytarane er både interne frå Kystverket, men også nokre eksterne bidrag. Eg takkar for alle bidraga, og oppmodar om å ta kontakt om det er tema du vil vite meir om, eller har innspel til kva vi skal belyse i neste utgåve.